Di tích Tháp Pô Klông Garai – phường Đô Vinh
Trên lộ trình đường sắt Bắc Nam, lại nằm sát quốc lộ 27A đi Đà Lạt, cách trung tâm Phan Rang – Tháp Chàm 07 km về phía Tây là quần thể tháp Chàm nằm trọn vẹn trên ngọn đồi có tên là Đồi Trầu, thuộc khu phố 8, phường Đô Vinh. Đây là cụm tháp được xây dựng từ thế kỷ XIII để thờ vị vua Chăm trị vì xứ Panduranga (Ninh Thuận ngày nay); ông có tên là Pô Klông Garai (1151 - 1205); hiện nay cụm tháp còn nguyên vẹn về cả công trình kiến trúc lẫn việc tổ chức thờ phượng, cúng kính của người Chăm.
Tháp Pô Klông Garai là một quần thể gồm 3 ngôi tháp: tháp chính thờ tượng vua Pô Klông Garai, tháp cổng ở phía Đông và tháp Thần Lửa chếch phía Nam có mái hình thuyền. Quần thể tháp được bao bởi một khung tường thành vuông góc ở 2 mặt Đông và Nam. Đây là một công trình thờ phượng song có giá trị nghệ thuật kiến trúc xây dựng và điêu khắc các phù điêu như Thần Siva, tượng Bò Thần Nandin, tượng vua... đạt mức hoàn mỹ. Chính vì thế công trình đã được Bộ Văn hóa Thông tin xếp hạng là Di tích Lịch sử Văn hóa Quốc gia vào năm 1979.
Tháp chính cao 20m50, nhiều tầng, tầng trên là sự lập lại tầng dưới thu nhỏù cho đến đỉnh là một trụ đá nhọn, biểu tượng là một Linga. Ở các góc tháp lên dần đều là các ụ vuông nhỏ, các góc có gắn tượng thú bằng đá và các hình ngọn lửa bằng gạch nung. Tháp gồm một cửa chính ra vào ở hướng Đông, trên cửa là mái vòm, có 2 trụ đá lớn đỡ, mặt trụ đá khắc chữ Chăm cổ, bên trên cửa có phù điêu thần Siva múa, có 6 tay; ba cửa còn lại ở 3 hướng Nam, Bắc, Tây là cửa giả, trụ ốp gạch lồi, lõm vào trong trên mỗi cửa giả có một tượng thần tư thế thiền.
Từ cửa vào, bên trái có một tượng bò thần Nandin bằng đá, đầu hướng vào trong tháp. Vào trong tháp, có một Yoni cạnh dài 1m47, cạnh ngang 0m94, trên Yoni là một Linga tròn, phía trên trụ Linga có chạm khắc chân dung vua Pô Klông Girai. Phía ngoài có một sảnh nối sân để cúng tế bằng một tầng cấp.
Thẳng về phía Đông là tháp cổng, cao 8m56, có 2 cửa thông nhau theo hướng Đông - Tây nên gọi là tháp cổng. Tháp cũng được xây theo nguyên tắc lên dần thu nhỏ.
Phía Nam giữa hai tháp trên là tháp thờ Thần Lửa, cao 9m31. Tháp có 3 cửa thông nhau 3 hướng Đông, Bắc và Nam, riêng phía Nam là cửa sổ. Chức năng tháp để các tu sĩ Bàlamôn, các thầy cúng bày các vật tế lễ và giữ ngọn lửa tế nên người Chăm gọi là Tháp Lửa. Điều đặc biệt là cấu trúc tháp xây mái theo kiểu hình mái nhà (hình giống mái nhà prông ở Tây Nguyên hoặc mái nhà hình thuyền như mặt trên trống đồng).
Ở phía sau tháp chính có 1 miếu thờ tượng Kút hoàng hậu, trong sử ghi tên là Tố Lý. Ở ngoài vòng thành phía Nam quần thể tháp có 1 trụ đá (Linga) cao 2m20. Cũng nằm ngoài vòng thành phía Đông Bắc quần thể tháp có 1 tảng đá bánh ú 3 mặt có chữ có khắc chữ Chăm cổ.
Hằng năm vào ngày cuối tháng 6, ngày 1 tháng 7 tính theo lịch Chăm, (khoảng tháng 9, 10 Dương lịch), đúng ngày lễ hội Katê, hàng ngàn người Chăm tổ chức cúng tại 3 tháp Pô klông garai, Pô Rômê, đền Pô Inư Nưgar một cách trang trọng. Trong lễ này, các tu sĩ Bàlamôn giáo và đông đúc nhân dân sẽ tiến hành các lễ rước trang phục vua Pô Klông Girai, cúng vua Pô Rômê và nữ thần Pô Inư Nưgar từ ngôi làng cách đó 6 km lên tháp, làm lễ tắm tượng, mặc trang phục cho tượng vua. Cũng chính trong sáng ngày 1 tháng 7, một nghi thức múa nghi lễ và tấu nhạc dân gian do người Chăm diễn ngay trước tháp để dâng lên vua. Bấy giờ chung quanh tháp là cả ngàn mâm lễ vật hoa quả, bánh trái, thịt gà, dê, rượu, trầu cau của các chủ gia đình người Chăm đang dâng cúng lên cho Thánh Thần, vua và hoàng hậu... cầu cho hạnh phúc, quốc thái dân an.
Hình ảnh Tháp Pô Klông Garai
Tháp Po Klong Garai nằm trên ngọn đồi Trầu, phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang - Tháp Chàm. Là một quần thể gồm tháp Chính, tháp Lửa và tháp Cổng, nơi đây được xem là cụm tháp hùng vĩ và đẹp nhất trong những đền tháp của người Chăm còn tồn tại ở Việt Nam hiện nay.
Du khách men theo những bậc tam cấp để bước lên ngọn đồi, tham quan toàn bộ ngôi tháp Lửa cao hơn 9 m. Theo quan niệm của người Chăm, đây là nơi an nghỉ và chứa đồ vật cho những nghi lễ xưa kia.
Tháp Cổng cũng là nơi dừng chân nghỉ ngơi, tĩnh tâm trước khi vào tháp Chính.
Tháp Chính là trung tâm của cụm tháp, cao hơn 20 m, có một lối ra vào. Năm 1979 cụm tháp được Bộ Văn hóa xếp hạng di tích Lịch sử - Kiến trúc nghệ thuật điêu khắc Chăm.
Trong ngôi tháp Chính thờ vua Po Klong Garai (1151 - 1205) với biểu tượng Mukha - Linga. Ngài là người có công trạng to lớn trong việc xây dựng hệ thống dẫn thủy nhập điền phục vụ nông nghiệp của người Chăm trong vùng. Công trình của vị vua nổi tiếng này vẫn được sử dụng cho đến ngày hôm nay là đập Nha Trinh và kênh Chàm.
Cây me cũng là một điểm nhấn trong cụm tháp này. Theo truyền thuyết Chăm, cây me chính là nơi dựa lưng của vua Po Klong Garai lúc còn trẻ trong một chuyến đi buôn. Truyền thuyết khác lại cho rằng cây me là vị thần trấn giữ và bảo vệ vị vua trong ngôi tháp cổ này.
Vào cuối tháng 10 hàng năm, người Chăm Ninh Thuận thường hành hương đến tháp vào dịp lễ hội Kate. Đến đây mọi người cùng cúng tế và cầu nguyện cho mùa màng bội thu. Trang phục rực rỡ của các thiếu nữ cùng sắc màu đỏ trắng độc đáo của chức sắc Chăm là một trong những điểm thu hút của lễ hội này.
Dưới chân ngọn đồi Trầu là một loạt công trình phụ trợ nhằm phục vụ du khách tham quan như khu trưng bày sách, ảnh văn hóa Chăm, vật dụng truyền thống Chăm và các món quà lưu niệm.
Trong khu trưng bày du khách có thể tìm thấy nhiều vật dụng xưa kia của người Chăm còn hiện hữu như: cối xay lúa, nhạc cụ truyền thống và các trang phục của tu sĩ Chăm. Trong đó, xe trâu là một trong những vật dụng đặc trưng còn sót lại. Bánh xe và các vật dụng khác được làm hoàn toàn bằng gỗ. Các mối nối được được đục đẽo và đóng sao cho vừa khít mà không cần dùng đến vật phụ trợ khác. Ngày nay chỉ còn tồn tại 3 chiếc và chủ yếu dùng để trưng bày trong các nhà văn hóa.
Túi xách, ví cầm tay, khăn choàng xinh xắn được bày bán trong khu nhà trưng bày. Tuy nhiên giá cả cao hơn so với làng dệt truyền thống Mỹ Nghiệp cách đó khoảng 10 km theo hướng nam.
Ngoài ra, gốm Bàu Trúc cũng được trưng bày và bán với nhiều mẫu mã đa dạng. Du khách có thể chọn những mẫu tháp Chàm thu nhỏ với giá 50.000 - 80.000 đồng làm quà lưu niệm hay tặng cho người thân.
Lưu ý: Du khách vào đền tháp ăn mặc lịch sự, không viết, vẽ bậy lên gạch, không đốt nhang và để tiền trong lòng tháp vì không phù hợp với tôn giáo, văn hóa Chăm.
Nguồn: http://dulich.vnexpress.net (Kim khánh tổng hợp)